ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ "ΑΦΡΟΔΙΣΙΟ" ΣΤΟ ΚΑΣΤΡΑΚΙ

Δραπετσώνα, 9 Δεκεμβρίου 2009

Προς το Δημοτικό Συμβούλιο
Θέμα προς συζήτηση: Το «ΑΦΡΟΔΙΣΙΟ» στο ΚΑΣΤΡΑΚΙ

Κύριε Πρόεδρε, κύριε Δήμαρχε
Αγαπητοί κυρίες και κύριοι δημοτικοί σύμβουλοι

Με την επιστολή μου αυτή θέλω να θέσω το θέμα του ΑΦΡΟΔΙΣΙΟΥ, ενός αρχαίου ναού που υπήρχε στο Καστράκι, ανάμεσα στο Απρόοπτο και την Ηετιώνεια Πύλη, στη θέση όπου ο Δήμος έχει ξεκινήσει από το 1996 μιαν Ανάπλαση που καθυστερεί.
Στη θέση αυτή υπήρχε στην Αρχαιότητα ένας ναός, το Αφροδίσιο.
Για την επιβεβαίωση αυτής της θέσης αναφέρω τα εξής:
Στο Κονώνειο τείχος, στην Ηετιώνεια Πύλη, βρέθηκαν δύο επιγραφές που τις αναφέρει στο βιβλίο του ο γνωστός Έφορος της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας Πειραιά κ. Σταϊχάουερ στο βιβλίο του. Οι επιγραφές αυτές γράφουν τα εξής:
1η:
«ΕΠ’ ΕΥΒΟΥΛΙΔΟ ΑΡΧΟΝΤΟΣ ΑΠΌ ΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΑΡΞΑΜΕΝΟΝ ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΜΕΤΩΠΟ ΤΩΝ ΠΥΛΩΝ ΤΩΝ ΚΑΤΆ ΤΟ ΑΦΡΟΔΙΣΙΟΝ ΕΠΙ ΔΕΞΙΑ ΕΞΙΟΝΤΙ Γ[Η]ΗΗΓ[Δ]ΔΔΔΔ ΜΙΣΘΩΤΗΣ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΒΟΙΩΤΙΟΣ ΑΥΤΉ ΠΡΟΣΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΛΙΘΩΝ»
2η:
«ΕΠΙ ΔΙΟΦΑΝΤΟ ΑΡΧΟΝΤΟΣ ΣΚΙΡΟΦΟΡΙΩΝΟΣ ΜΗΝΟΣ ΕΣ ΤΑ ΚΑΤ’ ΗΜΕΡΑΝ ΕΡΓΑ ΖΕΥΓΕΣΙ ΤΟΥΣ ΛΙΘΟΥΣ ΑΓΟΥΣΙ ΜΙΣΘΟΣ/ ΗΓ[Δ] Δ/ΣΙΔΗΡΙΩΝ ΜΙΣΘΟΣ Γ[Δ]»

Στην 1η επιγραφή αναφέρεται σαφώς ότι εκτελέστηκαν κάποιες εργασίες –κατασκευές (επισκευές πιθανώς) που έγιναν στο τείχος κοντά στο Αφροδίσιο.
Με βάση αυτό το απ’ ευθείας ανασκαφικό εύρημα αλλά και από περιγραφές αυτόπτων μαρτύρων περιηγητών της αρχαίας εποχής, γνωρίζουμε ότι δίπλα στην Ηετιώνεια Πύλη βρισκόταν το Ιερό της Αφροδίτης, το Αφροδίσιο.
Αναφορές στο Αφροδίσιο γίνονται στον Αριστοφάνη (στο έργο του «Ειρήνη»), στον Παυσανία κλπ. Οι αναφορές των αρχαίων αποδίδουν την ίδρυση του Αφροδίσιου είτε στον Θεμιστοκλή για την νίκη στη Σαλαμίνα, είτε στον Κόνωνα για τη νίκη του στην Κνίδο (στα παράλια της Μικράς Ασίας) όπου υπήρχε περίφημος ναός της Αφροδίτης. Πιθανό είναι να προϋπήρχε ναός της Αφροδίτης που ενισχύθηκε με αφορμή αυτές τις νίκες.
Πάντως δεν βρέθηκε κανένα θεμέλιο του ναού ως τώρα πράγμα που δείχνει ότι οι καταστροφείς του (στους πρώτους τέσσερις μΧ αιώνες) το εκθεμελίωσαν για να το κάνουν να μην φαίνεται καν η ύπαρξή του. Κάποια πιθανά ερείπια που έχουν απομείνει τα σημειώνει ο κ. Σταϊχάουερ που έκανε την ανασκαφή της Ηετιώνειας Πύλης.
Η μη ύπαρξη βαριών κατασκευών πάντως ενισχύεται από το γεγονός ότι τα Ιερά της Αφροδίτης ήταν συνήθως κήποι. Αν είναι έτσι, τότε η περιοχή αυτή της σημερινής Δραπετσώνας θα πρέπει να ήταν τότε ένας παράδεισος. Τα Αφροδίσια ήταν τόποι ιεροί που χρησίμευαν και για θεραπευτικούς σκοπούς για όσους δεν μπορούσαν να βρεθούν σε πραγματικά φημισμένους χώρους όπως οι Δελφοί, η Σαμοθράκη κλπ. Και το τοπίο μέσα και γύρω από τον Ναό ήταν πάντα φροντισμένο ώστε να είναι θαυμάσιο και να βοηθά στους προσερχόμενους να ηρεμήσουν και να βρεθούν κοντά στους θεούς, δηλαδή τη φύση.
Με την επιβλητική Ηετιώνεια Πύλη, τους μεγαλοπρεπείς τύμβους και τραπεζώνες (τάφους- μνημεία ηρώων) ερείπια των οποίων υπήρχαν διάσπαρτα μέχρι πρόσφατα σε όλη την περιοχή, και με το λιμάνι από τη μια και τα στενά της Σαλαμίνας από την άλλη, η Δραπετσώνα πρέπει να ήταν μια υπέροχη πόλη-τοποθεσία στην αρχαιότητα
Ωστόσο οι καταστροφές των Σύλλα, Αλάρχιχου κλπ. συμπληρωμένες από τη δράση των Τούρκων και του ΟΛΠ στη συνέχεια, εξαφάνισαν το Αφροδίσιο.
Στα νεώτερα χρόνια, όπως χάθηκαν τα ερείπια και απομεινάρια των τύμβων που υπήρχαν στην περιοχή γύρω από το Καστράκι και τη γέφυρα Αγίου Διονυσίου, έτσι χάθηκαν και τα ερείπια του Αφροδίσιου. Διαδοχικές επεμβάσεις στον χώρο δίπλα στην Ηετιώνεια Πύλη, δηλαδή στον χώρο που σήμερα αξιοποιείται από τον Δήμο σαν χώρος πρασίνου, επεμβάσεις που βεβαίως έγιναν ΠΡΙΝ πάρει ο Δήμος τον χώρο από τον ΟΛΠ, κάλυψαν τα ίχνη του σπουδαίου αρχαίου ναού.
Η πρώτη εκσκαφή έγινε πριν τον Πόλεμο προκειμένου να φτιαχτεί ο σιδηροδρομικός σταθμός Λαρίσης αλλά και για το λιμάνι. Εκεί που είναι τώρα οι γραμμές ήταν πιθανότατα το Αφροδίσιο.
Ό,τι απέμεινε, θαμμένο στη γη, το κατέστρεψε η δεύτερη εκσκαφή που έγινε το 1988-89 από τον ΟΛΠ για τη δημιουργία ενός σούπερ μάρκετ των εργαζομένων του και άλλες εγκαταστάσεις. Η αρχαιολογική υπηρεσία έδωσε τότε την άδεια στον ΟΛΠ για την εκσκαφή και αυτό μας κάνει να πιστεύουμε ότι η μεγάλη καταστροφή πρέπει να είχε ήδη συντελεστεί κατά την εκσκαφή του ΟΣΕ ή κατά τις εκσκαφές του ΟΛΠ πριν τον Παγκόσμιο Πόλεμο. Το ίδιο το Κράτος δια μέσου των οργανισμών του κατέστρεψε την ιερή αρχαία κληρονομιά.
Θυμίζω ότι ο αείμνηστος Γιώργος Μαρκόπουλος είχε θέσει το 1997 το θέμα του Αφροδίσιου όταν ο Δήμος είχε πάρει το Καστράκι από τον ΟΛΠ, προσπάθησε μάλιστα να αναζητήσει αρχαία ευρήματα εκεί για να προκαλέσει το ενδιαφέρον της αρχαιολογικής υπηρεσίας. Δυστυχώς όμως δεν είχε βρει παρά σύγχρονες τσιμεντένιες κολώνες καθώς τα όποια αρχαιολογικά απομεινάρια είχαν ήδη εξαφανιστεί με την ολοσχερή ανασκαφή του ΟΛΠ του 1988-89.
Σήμερα δεν μπορεί πια να γίνει πλήρης αποκατάσταση του Αφροδίσιου. Μπορεί όμως να δημιουργηθεί ένα μνημείο στον χώρο αυτό που να δείχνει το «που και το πώς» για αυτό το σπουδαίο ιερό της αρχαιότητας.
.
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΔΕΙΞΗ
Μέσα στον χώρο που προορίζεται για πράσινο και αναψυχή μπορεί να γίνει μια μικρή μουσειακή αναπαράσταση του Αρχαίου Ναού. Γνωρίζουμε πως έμοιαζε πολύ με το Αφροδίσιο της Κνίδου και έτσι μπορούμε να έχουμε μιαν αναπαράσταση σε σχέδια ή μια τρισδιάστατη εικόνα και είναι θετικό το γεγονός ότι αυτή η αναπαράσταση μπορεί να εγκατασταθεί στον χώρο που μετατρέπεται από τον Δήμο σε πάρκο αναψυχής και πρασίνου, αφού και στα Αφροδίσια της αρχαιότητας το χαρακτηριστικό τους ήταν οι κήποι πρασίνου που τα περιέβαλαν.
Σε ένα περίοπτο σημείο, όπου θα φιλοξενηθούν και οι πλάκες (ή αντίγραφά τους) που βρέθηκαν στην Ηετιώνεια, θα διατηρούσαμε τη μνήμη αυτού του σπουδαίου αλλά χαμένου πια αρχαίου ναού και θα δείχναμε στους Δραπετσωνίτες, Πειραιώτες αλλά και επισκέπτες, Έλληνες και Ξένους το τι υπήρχε εκεί και πως περίπου ήταν, μετριάζοντας με τον τρόπο αυτό κάπως την μεγάλη απώλεια.
.
Η πρόταση αυτή γίνεται στο βιβλίο που είναι προς έκδοση από την Ένωση Ποντίων και αφορά στην Ιστορία της Δραπετσώνας (σαν οδοιπορικό από τον Πόντο και τη Μικρασία στα χώματα της πόλης μας), και όλο το παραπάνω θα μπορούσε να θεωρηθεί μια προδημοσίευση.
Ωστόσο το ενδιαφέρον μου δεν είναι φιλολογικό. Νιώθω πως πρέπει κάτι να κάνουμε σαν κληρονόμοι ενός χώρου που κάποτε υπήρξε μοναδικός στην ιστορία της ανθρωπότητας και του πολιτισμού. Και σε ό,τι μας αναλογεί, πρέπει νομίζω να δράσουμε με σεβασμό στην ιστορία και στην ιστορική μνήμη. Μάλιστα τώρα που ακούγονται σενάρια για την εξαφάνιση του Δήμου σαν αυτόνομου και αυτοδιοίκητου οργανισμού, νιώθω πως ακόμη περισσότερο πρέπει να ασχοληθούμε με ζητήματα ιστορίας και μνήμης, είτε αρχαίας είτε πιο πρόσφατης.

Προτείνω λοιπόν να συμπεριλάβουμε στην προτεινόμενη απόφαση για την ανάδειξη του μνημείου Θεμιστοκλή και την ανάδειξη του μνημείου του Αφροδίσιου.
Χωρίς να αλλάξουμε προϋπολογισμό και με μια επέκταση του τίτλου της προς ανάθεση προμελέτης για διαμόρφωση του χώρου μπορούμε να προχωρήσουμε καθώς για το αφροδίσιο δεν μπορεί κι ούτε χρειάζεται να γίνει αναφορά στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο αφού αυτό έχει ήδη αποφανθεί για τον χώρο ότι δεν περιέχει πια αρχαιολογικά ευρήματα.
Να σημειώσω ότι η επέκταση του τίτλου της προμελέτης έτσι που να περιλαμβάνει και το Αφροδίσιο αντί του Θεμιστόκλειου μόνο, δίνει την ευκαιρία και τη δυνατότητα να αναζητήσουμε χρηματοδότηση από τον ΟΛΠ αφού και ο χώρος τον αφορά αλλά και γιατί ο ΟΛΠ είναι ένας από τους κύριους υπεύθυνους για την εξαφάνιση των ιχνών που είχαν απομείνει μετά τις καταστροφές της αρχαιότητας.
Πιστεύω πως το δημοτικό συμβούλιο θα αποδεχτεί την πρόταση κατά την ημέρα συζήτησης του θέματος του Θεμιστόκλειου για το οποίο εξ άλλου έχει γίνει ήδη σχετική πρόβλεψη στο Τεχνικό Πρόγραμμα και τον Προϋπολογισμό του 2010.
Η παρούσα επιστολή ελπίζω πως θα χρησιμέψει όχι μόνο για την ελαφρά τροποποίηση της αναμενόμενης απόφασης για το Θεμιστόκλειο αλλά και για την ενημέρωσή σας πάνω στο σπουδαίο αυτό ζήτημα της πόλης που όλοι αγαπάμε.

Δραπετσώνα, 9 Δεκεμβρίου 2009

ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΙΡΙΔΗΣ